καταπέλτης

Αρχαία πολεμική μηχανή, με την οποία εκτόξευαν λίθους και πυρακτωμένες ή εύφλεκτες ύλες σε απόσταση μερικών εκατοντάδων μέτρων. Συνήθως περιλάμβανε ένα είδος μεγάλης κουτάλας, όπου τοποθετούσαν το υλικό που προοριζόταν για εκτόξευση. Η κουτάλα αυτή ήταν προσαρμοσμένη στο άκρο ενός στύλου, τον οποίο έθεταν σε κίνηση με ισχυρές συστρεφόμενες χορδές ή μερικές φορές με ένα τόξο και εκτινασσόταν τη στιγμή της εκτόξευσης από μια σχεδόν οριζόντια θέση σε μια κάθετη. Υπήρχαν κ. προορισμένοι για σταθερή τοποθέτηση (για τις πολιορκίες) και άλλοι κινητοί, μεταφερόμενοι πάνω σε τροχούς, για το πεδίο της μάχης. Ορισμένοι τύποι κ., που μερικές φορές λειτουργούσαν με ένα ισχυρό έλασμα, είχαν την ικανότητα να εκτοξεύουν ταυτόχρονα πολλά μεγάλα βέλη. Οι κ. χρησιμοποιήθηκαν από την κλασική εποχή έως τα τέλη του Μεσαίωνα στην Ευρώπη. Κατ’ αναλογία, κ. ονομάζεται επίσης ένας μηχανισμός με τροχιά και ένα μικρό οχημάτιο (μεταφορέα), εγκατεστημένος στα μεγάλα πολεμικά σκάφη για την εκτόξευση αεροπλάνων. Το μικρό όχημα, συνδεδεμένο με καλώδιο και τροχαλία, κινείται με αύξουσα ταχύτητα με την εκτόνωση πεπιεσμένου αέρα, ατμού ή με εκρηκτική γόμωση. Κατά τη σύντομη διαδρομή του οχήματος, οι κινητήρες του αεροπλάνου πάνω στο οποίο βρίσκεται αναπτύσσουν τον μέγιστο αριθμό στροφών· για να φτάσει το αεροπλάνο την ταχύτητα ευστάθειας, εκμεταλλεύεται τον άνεμο που δημιουργεί η κίνηση του πλοίου· στο τέλος της διαδρομής το αεροπλάνο απαγκιστρώνεται αυτόματα από το οχημάτιο και απογειώνεται. Ο ναυτικός κ. είναι μερικές φορές προσανατολίσιμος, ώστε η εκσφενδόνιση του αεροπλάνου να μπορεί επίσης να πραγματοποιείται προς μία κατεύθυνση, που δεν συμπίπτει απόλυτα με την κατεύθυνση του κατά μήκος άξονα του πλοίου. Πάνω, ρωμαϊκός καταπέλτης με τόξο (Καστέλ Σαντ' Άντζελο, Ρώμη). Κάτω, σχηματική παράσταση ατμοκαταπέλτη, εγκατεστημένου σε πλοίο για την εκτόξευση αεροπλάνων? η εγκατάσταση αυτή επιτρέπει την απογείωση αεροπλάνων και από πλοία που δεν έχουν κατάστρωμα απογείωσης. Πάνω, ρωμαϊκός καταπέλτης με τόξο (Καστέλ Σαντ' Άντζελο, Ρώμη). Κάτω, σχηματική παράσταση ατμοκαταπέλτη, εγκατεστημένου σε πλοίο για την εκτόξευση αεροπλάνων? η εγκατάσταση αυτή επιτρέπει την απογείωση αεροπλάνων και από πλοία που δεν έχουν κατάστρωμα απογείωσης.

* * *

ο (AM καταπέλτης, Α και επιγρ. καταπάλτης)

πολεμική μηχανή με την οποία εξακόντιζαν βέλη ή πέτρες

νεοελλ.

1. ναυτ. μηχανισμός τών αεροπλανοφόρων ο οποίος χρησιμοποιείται για την εκτίναξη και απονήωση τών αεροπλάνων

2. φρ. (για απροσδόκητη συμφορά) «μού ήλθε καταπέλτης» — μέ βρήκε ξαφνικά χωρίς να τό περιμένω, μέ άφησε κατάπληκτο

μσν.

βασανιστήριο όργανο με το οποίο εξάρθρωναν τα μέλη τών καταδίκων

αρχ.

το βέλος ή το βλήμα πολεμικής μηχανής που εξακόντιζε βέλη, τα βλήμα καταπέλτη.

[ΕΤΥΜΟΛ. < κατ(α)-* + -πέλτης / -πάλτης (< πάλλω «στριφογυρίζω»), τ. που απαντά μόνο στο παρόν σύνθ. ουσ.].